Historia
Gola od zawsze była wsią w posiadaniu bogatych możnych. Najbardziej znanymi właścicielami byli Potworowscy, którzy wiele zrobili dla Goli oraz Gostynia.
Najstarsza wzmianka o Goli pochodzi z 1301 roku. Jednak już prawdopodobnie dużo wcześniej na terenie wioski znajdowała się quasi osada. Świadczy o tym znaleziona na terenie Goli mała, bogato zdobiona amforka pochodząca z kilku wieków przed naszą erą.
Gola jako wieś sąsiadująca z szybko rozwijającym się Gostyniem bardzo często stawała się obiektem ambicji polityków rządzących miastem. I tak, już w 1278 roku Mikołaj Przedpełkowic, a następnie jego wnuk Mikołaj Albertowic chcieli podporządkować prawnie Golę, miastu. Gola jak i inne okoliczne wioski(m.in. Brzezie i Czachorowo) miały tworzyć tzw. dystrykt, czyli jeden wspólny ośrodek gospodarczy. W XIII wieku było to charakterystyczne zjawisko panujące w środkowej Europie mające na celu umocnienie pozycji gospodarczej i politycznej danego regionu. Jednak problemy finansowe Mikołaja Przedpełkowica a później inne ścieżki rozwoju wytyczone przez jego wnuka doprowadziły do upadku pomysłu stworzenia owego dystryktu. Dzięki temu Gola pozostawała niezależną w pewien sposób wioską od Gostynia.
W wieku XIV Gola należała do komesa Mikołaja, a następnie do rodziny Golskich. Później we wsi mieszkały trzy wielkie rodziny: Zadorscy, Janowscy i Karszeccy. W wieku XVII Gola stanowiła własność rodziny Olszewskich. Ze względu na położenie mieszkańcy gminy Gostyń trudnili się przede wszystkim rolnictwem i rzemiosłem. Szlachta jednak pozyskiwała swoje dochody głównie z folwarków. Wsie oraz miasta były ich własnością prywatną, traktowaną jako towar pomagający pomnożyć swój majątek. Być może to było przyczyną częstych zmian właścicieli m.in. Gostynia czy Borku. Również i z tej przyczyny Gola w XVIII wieku znalazła się w posiadaniu rodziny Radolińskich.
Radolińscy, herbu Leszczyc, pochodzili z Radolina na północ od Poznania. W okresie I Rzeczpospolitej posiadali kilkanaście majątków ziemskich w Wielkopolsce jednak z czasem ich bogactwo upadło. Ignacy Radoliński brał udział w powstaniu kościuszkowskim w 1794 roku za co został sądzony oraz ukarany. Na straty w skarbcu rodziny Radolińskich mogła mieć również wpływ zaraza, która panowała na terenie gminy Gostyń w latach 1708-1712. Zaraza ta dokonując spustoszenia na terenie Gostynia uspokoiła się mniej więcej w 1710 roku. Kiedy już wieszczono kres epidemii, w 1711 w Goli, a następnie Grabonogu i Głogówku pojawiły się nowe ogniska choroby. Skutkami pandemii panującej w mieście oraz w okolicznych wioskach, które dodatkowo zostały dobite najazdami wojsk saskich, było zatrzymanie rolnictwa oraz przemysłu.
Następnymi właścicielami, już bardziej znanymi większości mieszkańców okolic Gostynia, byli Potworowscy. Gdy zaczęli zamieszkiwać ziemie gostyńskie, w Wielkopolsce rozpoczął się gwałtowny rozwój osadnictwa spowodowany akcją uwłaszczania chłopów. Również i Golę wraz z Żytowieckiem, Łęką Małą i Starym Gostyniem w 1830 roku dotknął owy proces. Dziesięć lat wcześniej Gustaw Potworowski kilometr od swojej posiadłości utworzył folwark dla swojego syna, zwany dziś Witoldowem.
Za czasów panowania rodziny Potworowskich Gola należała do jednych z najbardziej rozwiniętych wiosek w południowej Wielkopolsce. Dzięki politycznemu zaangażowaniu właściciela Goli, który był założycielem Kasyna Gostyńkiego, w jego wsi powstała czytelnia ludowa działająca przy szkole elementarnej.
Przechodząc do wieku XX, który dla Rzeczpospolitej był wiekiem okrutnym należy wspomnieć o zaangażowaniu golskiej ludności w akcje przyłączenia Śląska do Polski. Manifestacje w szkołach podstawowych odbywały się w całym powiecie gostyńskim, w tym również w Goli. Jednak mimo dużego zaangażowania mieszkańców wielkopolski w sprawę innego regionu Polski, plebiscyt został niekorzystnie rozstrzygnięty.
Właściciel Goli oraz jej mieszkańcy brali czynny udział również w walce o obronę granic Polski w latach 1918-1920 oraz w powstaniu wielkopolskim. Przede wszystkim starali się oni pomóc Ojczyźnie poprzez wzmocnienie kapitału, pielęgnowanie patriotyzmu i umacnianiu pozycji edukacji w okresie w którym książka często była zamieniana na broń.
W czasach PRL ludność Goli również nie pozostawała bierna wobec wydarzeń w swoim kraju. Podczas słynnego referendum w 1946 roku, grupa „Kościuszki” dokonała napadu na sekretarza PPR, przewodniczącego Obwodowej Komisji Głosowania Ludowego w Goli, Michała Adamczaka.
Również i kulturalnie Gola nie zostawała w tyle. W latach 60 XX wieku powstał Związek Młodzieży Wiejskiej, który spotykał się w tzw. Ruchu, czyli klubokawiarni. ZMW organizowało konkursy międzyjednostkowe m.in. traktorzystów.
Cofając się do lat 50, warto wspomnieć o powstawaniu PGR (Państwowych Gospodarstw Rolnych). Golskie PGR charakteryzowało się głównie rolnictwem: wysokimi plonami, dobrym sprzętem rolniczym jak na tamte czasy oraz hodowlą.
Gola jako jedna z bliższych Gostyniowi wsi, przez cały okres swojego istnienia pokazywała, że jest wsią dobrze zorganizowaną, zawsze starającą się dotrzymać kroku innym. Dzięki zaangażowaniu właścicieli oraz samych mieszkańców do dziś ma sporo do zaoferowania turystom.
Dworek, który został zbudowany w stylu klasycystycznym, a więc murowany i pokryty mansardowym dachem. Dzięki swojemu położeniu-w głębi parku, jest dzisiaj ciekawą atrakcją turystyczną oraz miejscem do spędzania wolnego czasu. Gola, jak każda wieś z prawdziwego zdarzenia posiada swoją jednostkę Ochotniczej Straży Pożarnej powstałą w roku 1936, a działającą legalnie od 1946. Założycielem golskiej straży był druh Jan Witczak.
O Potworowskich ciut więcej.
W 1801 roku golski majątek po rodzinie Radolińskich przejął Andrzej Potworowski. Później ziemie przeszły w ręce jego syna Gustawa Eugeniusza, by następnie jak na tradycję przystało, Golę odziedziczył kolejny potomek Andrzeja-Gustaw Tadeusz. W 1914 roku właścicielem dworku został Edward Potworowski. Edward Potworowski jest jednym z najbardziej zasłużonych właścicielem Ziemi Golskiej. Otóż był on współorganizatorem powstania na Ziemi Gostyńskiej. Studiował za granicą, w Monachium oraz Lipsku. Współtworzył tajny Komitet Obywatelski, a następnie był komisarzem wojennym. Wynosząc dobre wzorce z domu,(mianowicie jego ojciec Gustaw był jednym z założycieli Kasyna Gostyńskiego), Edward pełnił funkcję kwatermistrza Grupy „Leszno” w czasie walk powstańczych. Oprócz działalności politycznej angażował się również w gospodarczo-społeczne sprawy swojego regionu. Działał w Kółku Rolniczym, Związku Katolickich Stowarzyszeń Młodzieży Męskiej oraz Akcji Katolickiej. Po kampanii wrześniowej został rozstrzelany przez niemieckich żołnierzy na gostyńskim rynku. Wraz z innymi poległymi pochowano go w zbiorowej mogile na cmentarzu w Gostyniu.
Tekst: Ola, foto: Jadwiga Janicka, Grzegorz Skorupski
Bibliografia:
- „Ziemia Gostyńska w powstaniu wielkopolskim 1918/1919” Stefan Jankowiak, Piotr Bauer
- „Wysiłek militarny i materialny mieszkańców ziemi Gostyńskiej w walkach o kształt granicy wschodniej II rzeczpospolitej 1918-1920” Roman Tomaszewski
- „Dzieje Ziemi Gostyńskiej” Stanisław Sierpowski
Internetowe archiwum „Nowej Gazety Gostyńskiej”